Pandemia ka përshpejtuar ritmin e digjitalizimit dhe vendosjen e rrjeteve të reja, super të shpejta të komunikimit digjital të së ardhmes, bazuar në teknologjitë optike dhe rrjetet pa tela 5G. Makedonski Telekom ka investuar mbi 45 milionë euro në modernizimin e rrjetit dhe mundësimin e 5G-së dhe deri më tani një e treta e territorit të Maqedonisë është e mbuluar me pajisje të gjeneratës së fundit të Erikson. 25 vjet pas vendosjes së komunikimeve celulare në Maqedoni, Telekomi është duke e ndërtuar rrjetin e gjeneratës së pestë. Teknologjitë e reja kanë ndezur gjithashtu debate dhe skepticizëm intensiv - a është i dëmshëm rrjeti 5G, çfarë skenarësh na presin pas prezantimit të inteligjencës artificiale, si të rregullojmë fuqinë e teknologjisë dhe si njerëzimi mund ta ruaj ende kontrollin? Për këto çështje dhe hapat konkretë për transformimin digjital në Maqedoni, MKD.mk bisedoi me Nikolla Lushev drejtor ekzekutiv i Makedonski Telekom.

5g intrvju

Ku është Makedonski Telekom në kontekstin e 5G-së?

- Nëse 5G është e ardhmja e telekomunikacionit pa tel, ne në Telekom e paralajmëruam atë pikërisht tre vjet më parë, në demonstrimin e parë publik të 5G, kur thamë - me 5G e ardhmja është tani! Kjo ishte kredoja jonë, me të cilën donim të theksojmë se 5G është një nga parakushtet e nevojshme për të ndodhur revolucioni i katërt industrial. Ne kemi punuar me përkushtim të fortë për t'i sjellë përfitimet e 5G më afër të gjithë aktorëve socialë - konsumatorëve dhe komunitetit të biznesit, shtetit, rregullatorit dhe komunitetit akademik. 25 vjet pas prezantimit të rrjetit të parë celular në Maqedoni, Telekom është gati për 5G.

Mendimi udhëzues dhe inkurajimi ka qenë gjithmonë ndjenja jonë e përgjegjësisë sociale për të prezantuar këtë teknologji moderne të komunikimit 5G për një të ardhme më të mirë për të gjithë ne - tani dhe këtu në Maqedoni.

Filluam në vitin 2018 me demonstrimin e 5G në hapësirat tona, menjëherë pasi instaluam stacionet bazë testuese në qendër të Shkupit dhe Ohrit. Ne bashkëpunuam me Institutin e Telekomunikacionit në kuadër të FEIT, ku profesorët dhe studentët patën mundësinë të testonin pajisjet tona 5G.

Në tre vitet e fundit, Makedonski Telekom jo vetëm që i ka kryer të gjitha përgatitjet, testimet dhe matjet e nevojshme, por edhe me guxim ka hyrë në një investim të madh në vlerë prej mbi 45 milionë eurosh për modernizimin e rrjetit të qasjes në radio dhe vendosjen e 5G. Ne po punojmë intensivisht në terren me partnerin tonë Erikson dhe aktualisht një e treta e rrjetit tonë është tashmë gati për të ofruar shërbime 5G. Duke supozuar se AKE do të shpallë së shpejti një tender për përdorimin e frekuencave 5G, ne jemi të gatshëm të fillojmë me ofrimin e shërbimeve 5G në fillim të vitit të ardhshëm. Është realiste të pritet që nga mesi i vitit të ardhshëm, dy të tretat e popullsisë që jeton në zona më të mëdha urbane do të jenë në gjendje të përdorin shërbimet tona 5G.

Ky është një vit i tërë përpara pritshmërive të shkruara në strategjinë kombëtare broudbend. Të gjitha testimet i kemi kryer në mënyrë transparente dhe publike para mediave, kemi bashkëpunuar intensivisht me institucione eminente profesionale, komunitetin akademik dhe AKE-në si rregullator tregu. Transparenca dhe qasja e përbashkët do të luajnë rol të madh në zhvillimin e duhur të teknologjive të reja.

A është i dëmshëm ose jo rrjeti 5G?

Qëndrimi zyrtar i Organizatës Botërore të Shëndetësisë nga hulumtimet e mbledhura deri më sot është se nuk ka asnjë provë bindëse shkencore që sinjalet e dobëta nga stacionet bazë dhe rrjetet pa tela shkaktojnë efekte të dëmshme shëndetësore nëse janë nën një kufi të caktuar.

Kjo është një çështje e rregullatorëve dhe shkencës, megjithëse siguria është gjithashtu në interesin tonë më të mirë. Cila do të jetë e ardhmja jonë nëse punojmë të pasigurt, një ditë do të mësohet dhe në të njëjtën kohë operatorët jo vetëm nuk do të mund të funksionojnë, por nuk do të jenë të qëndrueshëm. Në dispozicion të publikut janë edhe matjet e sigurisë së rrezatimit jojonizues të kryera nga AKE në rrjetin tonë të testimit në vitin 2019, të cilat tregojnë se rrezatimi total është vetëm 15% e vlerës maksimale të lejuar.

Transparenca dhe edukimi janë jashtëzakonisht të rëndësishme edhe këtu. Duhet të flasim sa më shumë për këtë temë për të kuptuar se çfarë është 5G, si funksionon. Rrjeti i gjeneratës së pestë, si çdo pajisje më e sofistikuar, ka rrezatim më pak se 4G, telefonat celularë të zakonshëm aktualisht rrezatojnë më shumë se 5G. Nëse kjo është e dëmshme për shëndetin, dhe duke qenë se celularët kanë qenë pjesë e pandashme e jetës sonë prej vitesh, në këtë rast do të kishte pasur shumë njerëz të sëmurë deri më tani, gjë që nuk është kështu.

Pse ka kaq shumë dilema rreth teknologjisë 5G nëse ka progres të tillë? Bëhet fjalë për interesa biznesi të korporatave të mëdha ose frikë nga diçka e re?

- Çdo teknologji e re sjell me vete një dozë mosbesimi, gjë që është krejtësisht normale dhe jo për t'u dënuar. E njëjta gjë ndodhi me energjinë elektrike dhe makinën me avull. Por vitin e kaluar, në kulmin e pandemisë, ajo rezistencë mori një dimension krejtësisht të ri. Pse? Pandemia ndodhi në një kohë kur gjithçka është e lidhur, gjë që nga njëra anë është e mirë, por nga ana tjetër ka krijuar terren pjellor për përhapjen e thashethemeve dhe teorive konspirative. Ndërsa bota u mbyll dhe u përball me një armik të panjohur, të padukshëm, ne të gjithë kërkuam përgjigje se pse dhe si?. Këto parakushte lehtësuan përhapjen e lajmeve të rreme (kryesisht përmes mediave sociale) për lidhjen e teknologjisë 5G me koronavirusin, pa asnjë fakt shkencor.

Kështu, përveç pandemisë shëndetësore, u përballëm edhe me një pandemi të dezinformatave. Por frika nga progresi dhe teknologjia është e paarsyeshme. Ne duhet të luftojmë lajmet e rreme dhe të konsultohemi me burime të besueshme për të marrë informacion. Për më tepër, ne duhet ta kthejmë besimin në shkencë dhe progres. Nuk them që të pranojmë çdo gjë të re pa u menduar, por as thashethemet nuk duhet t'i besojmë pa rezerva.

A duhet të frikësohemi nga inteligjenca artificiale dhe bashkimi i mundësive digjitale në sistemet biologjike?

Çdo revolucion, çdo progres i madh, ka potencial pozitiv dhe negativ. Inteligjenca artificiale dhe bioteknologjia do ta transformojnë botën, por në varësi të mënyrës se si i përdorim, na presin dy skenarë të mundshëm: ose do ta përdorim teknologjinë për të krijuar një shoqëri gjithëpërfshirëse më humane, ose totalitarizëm të plotë. Kjo është arsyeja pse unë nuk e shoh kërcënimin në vetë inteligjencën artificiale, e cila, si në shumë romane dhe filma SF, kthehet kundër nesh, sulmon njerëzimin.

Kërcënimi më i madh është tek njerëzit. Nëse lejojmë që fuqia e teknologjisë të jetë në duart e vetëm disa të privilegjuarve, atëherë ne jemi të kërcënuar nga një skenar negativ. Prandaj nuk duhet të kemi frikë nga progresi, por të punojmë me vetëdije dhe ndërgjegje për etikën e progresit. Ne si njerëzim kemi nevojë për atë teknologji për të përballuar sfidat e mëdha të sotme. Popullsia në botës po rritet jashtëzakonisht çdo vit, fatkeqësitë ekologjike janë tashmë përditshmëria jonë. Vetëm me ndihmën e teknologjisë mund të prodhojmë ushqim të mjaftueshëm, të ofrojmë kujdes shëndetësor dhe në të njëjtën kohë të parandalojmë ndryshimet klimatike. Inteligjenca artificiale mund të përdoret në mënyrë të barabartë për zbulimin e hershëm të sëmundjeve dhe për robotët ushtarakë autonomë, mund të na ndihmojë të jetojmë më gjatë dhe më mirë, por gjithashtu mund të na privojë plotësisht nga privatësia. Kjo është arsyeja pse ne kemi nevojë për etikë, gjegjësisht për rregulla për përdorimin e përgjegjshëm të teknologjisë, tani më shumë se kurrë.

Si të mbrohemi nga keqpërdorimi i zhvillimit të tillë të teknologjisë, për të cilën tashmë jemi dëshmitarë?

Mënyra se si e rregullojmë fuqinë e teknologjisë është një problem global dhe një nga sfidat më të mëdha. Kjo është çështje e përgjegjësisë kolektive të: liderëve politikë, korporatave, shkencëtarëve, OJQ-ve, liderëve ekonomikë, ne konsultohemi në jetën shoqërore, edukatorëve...

Nga njëra anë ne duhet të krijojmë një sistem të inteligjencës artificiale që do të veprojë moralisht, do të shprehë vullnetin tonë dhe nga ana tjetër ai sistem duhet të jetë i disponueshëm sa më gjerë që të jetë e mundur, në mënyrë që shumë njerëz të përfitojnë. Është shumë e rëndësishme që këto korniza, parime të zhvillohen që në fillim, në zhvillimin e hershëm. Transparenca gjithashtu do të luajë një rol të madh. Kjo do të thotë se: patentat dhe kërkimet duhet të jenë të hapura, të disponueshme për publikun, të hapim diskutime, të bëjmë të gjitha matjet e nevojshme paraprakisht, të jemi të hapur për debat, të jemi vigjilentë, kureshtarë dhe aktivë. Është mjaft e qartë se ku duhet të shkojmë, por duhet të veprojmë së bashku, të gjithë aktorët e shoqërisë, dhe të fillojmë sa më shpejt.

5g мрежа интервју

Digjitalizimi i shoqërisë. Çfarë do të thotë kjo?

- Termi digjitalizim haset çdo ditë dhe përdoret në mënyra të ndryshme, interpretohet dhe kuptohet ndryshe. Transformimi digjital nuk është vetëm interneti dhe faqet e internetit, por një proces gjithëpërfshirës i futjes së teknologjive digjitale në të gjitha sferat e jetës dhe punës që ndryshon tërësisht shoqërinë. Ai do të mbulojë të gjithë sektorët: shëndetësinë, bujqësinë, komunikimet, proceset administrative ... Teknologjitë e reja si Interneti i gjërave/IoT, robotika dhe inteligjenca artificiale do të luajnë një rol të madh në transformimin digjital. Por digjitalizimi, përveçse teknologjik, është edhe një ndryshim kulturor, në të cilin do të duhet të ndryshojmë rrënjësisht proceset dhe zakonet, të ndryshojmë veten, të përshtatemi me ndryshimet dhe të zhvillohemi.

Dhe ne kthehemi në përfundimin se faktori kyç që të ndodhë ky transformim është njeriu. Pandemia e përshpejtoi më tej digjitalizimin dhe ndryshimi erdhi brenda natës. Duhet të jemi të gatshëm jo vetëm ta zbatojmë, por edhe ta pranojmë këtë ndryshim. Arsimi, tregu i punës, menaxhimi i biznesit do të ndryshojnë, disa biznese dhe vende pune do të zhduken, do të shfaqen të reja, kështu që ne do të duhet të përshtatemi, të mësojmë aftësi të reja, të bëhemi edukohemi në aspektin digjital dhe të transformohemi vazhdimisht. Sigurisht, për të filluar me hapa të vegjël, le të themi se vitin e kaluar mezi arritëm 30% të transaksioneve të pagesave elektronike nëpërmjet internetit apo aplikacionit celular për shkak të krizës dhe rekomandimeve për izolim social. Në vendet e tjera evropiane këto përqindje janë më shumë se dyfishi.

Makedonski Telekom është pjesë e konzorciumit që e zbaton projekti Qytet i mençur (Smart City Skopje). Çfarë do të thotë kjo për një qytetar të Shkupit?

- Qytetet inteligjente janë pjesë integrale e transformimit digjital dhe bazohen në teknologjinë e “Internetit me shtrirje të ngushtë” (Narrowband Internet of Things), e cila konfirmon lidershipin tonë në treg. Kjo teknologji ofron një potencial të madh, i cili do të bëhet edhe më i madh, veçanërisht me ardhjen e teknologjive të reja, siç është 5G.

Qytetarët do të përfitojnë më së shumti: infrastrukturë më të mirë të qytetit, rrugë më të sigurta, trafik dhe parkim të rregulluar, përdorim më efikas të burimeve, reduktim të emetimeve të CO2 në ajër, përgjithësisht cilësi më të mirë jetese dhe mjedis më të shëndetshëm... Për shembull, në mëngjes kur shkoni në punë për të kërkuar parkim, do të mund të shihni në aplikacion hapësirat e lira të parkimit në parkingje dhe në këtë mënyrë të kurseni kohë, por edhe të ndikoni në uljen e emetimit të gazrave të dëmshëm në ajër. Përmes aplikacionit interaktiv celular “Shkupi im” qytetarët do të kenë qasje në aplikacionet dhe shërbimet e institucioneve të qytetit, ndërsa në të ardhmen do të mund të raportojnë për problemet e infrastrukturës dhe komunale, por edhe në mënyrë aktive me propozime për pjesëmarrje në jetën e qytetit. Platforma teknologjike është e siguruar, i takon qytetit ta menaxhojë siç duhet me përfshirjen e qytetarëve.

Përmendet se ky projekt do të kontribuojë edhe për cilësinë e ajrit. Si?

“Një nga përfitimet kryesore të Qytetit të zgjuar është ulja e emetimeve të CO2 në ajër, që do të thotë ajër më i pastër dhe një mjedis më i shëndetshëm. Për shembull, përmes sistemit të ndriçimit inteligjent në Shkup janë instaluar 10.000 ndriçues inteligjent. Këto ndriçues janë ekologjike, të lehtë për t'u ricikluar dhe kanë një jetëgjatësi të lartë dhe efikasitet të lartë të dritës. Monitorohen përmes një aplikacioni softuerik, që do të thotë se do të përforcohen, zvogëlohen, ndizen dhe fiken sipas kushteve të motit dhe periudhës së ditës ose natës.

Për shembull, nëse në rrugë nuk ka lëvizje natën vonë, dritat fiken, nëse sensorët zbulojnë lëvizje, dritat ndizen. Defektet do të zbulohen gjithashtu me monitorim në kohë reale. E gjithë kjo do të kontribuojë në vetëm një vit në uljen e konsumit të energjisë elektrike me mbi 60%, gjë që do të reduktojë automatikisht emetimet e CO2 në ajër. Një shembull tjetër është rregullimi më i mirë i trafikut, i cili është një nga problemet më të mëdha në Shkup, përmes sistemit inteligjent të parkimit, i cili në vend që të vozitësh gjatë nëpër qytet dhe të kërkosh parkim, do të shkosh në parkingun më të afërt falas, me çka do të lëshoni më pak CO2 në ajër ... Për të zgjidhur plotësisht problemin e ajrit të ndotur, duhet shumë më tepër, por kjo teknologji do të ndikojë pozitivisht në zgjidhjen e këtij problemi në Shkup.

Partneri i juaj në këtë projekt është Verso altima grup nga Kroacia? Si erdhët deri tek bashkëpunimi me këtë kompani?

- Si lider i konsorciumit kemi bërë një hulumtim të detajuar të tregut sipas kërkesave të tenderit, por edhe sipas trendeve teknologjike në Grupacionin Dojçe Telekom. Pra, analiza tregoi se cilat kompani do të ofrojnë zgjidhje konkurruese, e cila i plotëson plotësisht kërkesat e përcaktuara nga Qyteti i Shkupit dhe e cila mund të zbatohet me sukses në afatin e caktuar. Kështu kemi ardhur deri te bashkëpunimi me kompaninë kroate “Verso” dhe kompaninë e vendit tonë “Vint”. Projekti është në realizimin e suksesshëm përfundimtar, përpara afatit dhe të gjithë anëtarët e konsorciumit i kanë përmbushur plotësisht detyrimet e tyre.

Në aspektin strategjik, a planifikohet lidhja e të gjitha qyteteve në Maqedoni?

- Shkupi është më i madhi, por nuk është i vetmi qytet në Maqedoni me zgjidhje inteligjente. Qyteti i zgjuar është projekt strategjik i Telekomit dhe për disa vite punojmë edhe me komunat e tjera në Maqedoni. Në Makedonska Kamenicë, Çeshinovë-Obleshevë, Vasilevë dhe Kriva Pallankë kemi implementuar platforma për qytet të zgjuar dhe sisteme për ndriçim të zgjuar ndërsa përfitimet tashmë po ndjehen. Në Makedonska Kamenicë kursimet ditore janë të larta 85%, që nënkupton jo vetëm kursime financiare dhe rialokim të mjeteve, por edhe ulje të madhe të CO2.

Por platforma e qytetit inteligjent është shumë më tepër se ndriçimi inteligjent. Pasi të instalohet, ofron potencial të jashtëzakonshëm për të shtuar elementë të rinj në varësi të nevojave lokale të qytetarëve dhe komunitetit. Ne vazhdojmë më tej edhe në komunat e tjera, strategjia jonë është përdorimi i teknologjisë për një jetë më të mirë dhe zhvillim të qëndrueshëm.

Cili është plani i Makedonski Telekom në digjitalizimin e Maqedonisë?

- Angazhimi ynë strategjik është të jemi partner për digjitalizimin e shoqërisë dhe për këtë kemi vite që punojmë, me miliona investime në një infrastrukturë të fortë të rrjetit me zgjidhje të avancuara sigurie. Kjo është vendimtare për miratimin e politikës "klaud fërst", gjegjësisht transferimin e të gjithë operacionit të "klaud". Kjo platformë na ka çuar përpara dhe kemi bërë hapa të mëdhenj drejt digjitalizimit, siç janë qytetet inteligjente. Një tjetër parakusht shumë i rëndësishëm janë shërbimet e identifikimit digjital, identiteti digjital, pa të cilin shërbimi i kërkuar nuk mund t'ju ofrohet në mënyrë digjitale.

Aplikimi i suksesshëm i këtyre shërbimeve kontribuon edhe në rritjen e të ardhurave të brendshme bruto, të cilat për vetëm disa vite do të bënin një ndryshim të madh për Maqedoninë. Ne ofrojmë certifikata digjitale, por përqindja e përdorimit është ende e vogël. Jemi plotësisht të përgatitur që të jemi partnerë për digjitalizimin e segmenteve kryesore, shtyllave të shtetit: shëndetësia, arsimi, bujqësia... Në të njëjtën kohë, duke punuar për digjitalizimin, është shumë e rëndësishme të punohet për një shoqëri të barabartë, të qëndrueshme, digjitale inovative dhe konkurruese dhe për të reduktuar hendekun digjital, që është pjesë e strategjisë sonë.

Vetëm një shoqëri digjitale e avancuar mund të tërheqë investitorë dhe të nxisë ekonominë, kjo është e vetmja rrugë përpara dhe ne jemi gati.

Intervistë

{{Title}}